30 მაისს მედია კავშირი ობიექტივის ფეისბუკ-გვერდზე დავით თარხან-მოურავის ვიდეო გამოქვეყნდა. იგი კომენტარს აკეთებს თავის ვიდეოფრაგმენტებზე, რომლებიც, მისი თქმით, სოციალურ ქსელებში “უკონტექსტოდ იქნა ამოჭრილი და გავრცელებული”.
თარხან-მოურავი ნანოტექნოლოგიებსა და გენურ რედაქტირებას განიხილავს და ამბობს, რომ ერთ-ერთმა ლაბორატორიამ აღმოაჩინა “გენი, რომლის რღვევა მანდილოსანში მამაკაცის თვისებების გამოვლენას და, პირიქით, კაცში მანდილოსნის თვისებების გამოვლენას იწვევს”. თარხან-მოურავი აცხადებს იმასაც, რომ იგივე ლაბორატორია უკვე მუშაობს, რომ უახლოეს 10-15 წელიწადში შექმნას ნანორობოტი, რომელიც ორგანიზმში შევა და “გენეტიკური რღვევის” მქონე გენებს დაარედაქტირებს, რათა “რღვევა ლგბტ კუთხით” გამოსწორდეს. თარხან-მოურავი თავდაპირველად ვიდეოში არ აკონკრეტებს, თუ ლგბტ თემის რომელ წარმომადგენლებს გულისხმობს, მოგვიანებით კი ის გენური რედაქტირების კონტექსტში ჰომოსექსუალებს ახსენებს.
თარხან-მოურავის განცხადებები სიმართლეს არ შეესაბამება. რეალურად, ჰომოსექსუალობას კონკრეტული გენი ან მუტაცია არ იწვევს. ზოგადად, სექსუალურ ორიენტაციასა და გენდერულ იდენტობას, გარდა გენეტიკისა, არაერთი სხვა ფაქტორი განაპირობებს. სამედიცინო მიზნებით ნანორობოტები მართლაც იქმნება, თუმცა მათი მეშვეობით სექსუალური ორიენტაციისა თუ გენდერული იდენტობის შეცვლაზე მუშაობა არ მიმდინარეობს.
-
არსებობს თუ არა ლგბტქ+ თემთან დაკავშირებული გენი?
ადამიანის სექსუალობაზე გენეტიკის გავლენას დიდი ხანია სწავლობენ.
როგორც დოქტორი კონსტანტინე ჩახუნაშვილი — პედიატრი და საქართველოს უნივერსიტეტის ასოცირებული პროფესორი — გვიყვება, ერთ-ერთი ყველაზე დიდი ნაშრომი ამის შესახებ ჯერ კიდევ 1993 წელს გამოქვეყნდა. კვლევით დადგინდა, რომ იდენტურ ტყუპებში ჰომოსექსუალობის გამოვლენა 100%-ს არ უდრის და დამთხვევა დაახლოებით 50-60%-ია, რაც მხოლოდ გენეტიკური ფაქტორის არსებობას გამორიცხავს.
“როდესაც გვინდა რაღაც კონკრეტული გენის შესწავლა, რამდენად ახდენს ის ადამიანში ამა თუ იმ სომატურ ან ქცევით ცვლილებაზე ზეგავლენას, შევისწავლოთ იდენტური ტყუპები. იქიდან გამომდინარე, რომ მათ [იდენტურ ტყუპებს] აქვთ იგივე გენეტიკური მასალა 100%-ით, საუკეთესო “მასალა” არიან მსგავსი საკითხის შესასწავლად… ყველაზე დიდი კვლევა, რაც 1993 წელს გამოქვეყნდა და შეისწავლეს ჰომოსექსუალების, ასე ვთქვათ, ტყუპებში ჰომოსექსუალობის გამოვლენა რამდენი იყო. თუ გენეტიკური დეტერმინანტა იქნებოდა აბსოლუტური, ანუ 100%-ით იმოქმედებდა კონკრეტული გენი სექსუალურ ორიენტაციაზე, ამ შემთხვევაში დამთხვევა უნდა ყოფილიყო 100%, თუმცა ეს ასე არ იყო და, ამ კვლევის მიხედვით, სადღაც 60%-ის ირგვლივ იყო დამთხვევა. სხვა კვლევებით 50-60%-მდე მერყეობს ეს ციფრი, რაც იმას ნიშნავს, რომ მხოლოდ გენეტიკური დეტერმინანტა არ არის განმსაზღვრელი სექსუალური ორიენტაციის. თუმცა აქ ასევე უნდა განვიხილოთ ის ფაქტიც, რომ როგორც ჩვენ ვიცით, იდენტური ტყუპები სოციალურ გარემოშიც, რასაც ასევე მნიშვნელობა უნდა ჰქონდეს, იგივე გარემოში იზრდებიან, თუმცა ამანაც ვერ მოახდინა გავლენა და, ასე ვთქვათ 100 პროცენტი დამთხვევა ამანაც ვერ შეგვიქმნა.. თუ ჩვენ ამ კვლევების მიხედვით ვიმსჯელებთ, შეგვიძლია განვსაზღვროთ, რომ არც სოციალური ფაქტორები, არც გენეტიკური ფაქტორი, არ არის ცალკეულად მდგომი და, როგორც ჩანს, ორივე მოქმედებს ადამიანზე და შესაბამისად ორივე მნიშვნელოვანია”. – ხსნის კონსტანტინე ჩახუნაშვილი.
ანალოგიურზე მეტყველებს კიდევ ერთი მასშტაბური კვლევა, რომლის შედეგებიც 2019 წელს შევიტყვეთ. ნაშრომის თანახმად, ჰომოსექსუალური ქცევის დაახლოებით მესამედზე სწორედ გენეტიკაა პასუხისმგებელი; მიუხედავად ამისა, არ არსებობს კონკრეტული გენი, რომელიც ჰომოსექსუალობას განაპირობებს — ამაზე მრავალი გენი აგებს პასუხს მცირე დოზით, დანარჩენი გავლენა კი გარემო პირობებსა და სოციალურ ფაქტორებში უნდა ვეძიოთ.
აღნიშნული ინფორმაცია “მითების დეტექტორთან” ექიმ-რეზიდენტმა რეპროდუქტოლოგმა და კავკასიის უნივერსიტეტის მოწვეულმა ლექტორმა ეკა კვირკველიამაც დაადასტურა. მისი თქმით, არ არსებობს რაიმე კონკრეტული გენის ვარიაცია, ვარიანტი, რომელიც სექსუალურ ორიენტაციას ან ნებისმიერ სხვა ტიპის ქცევას 100%-ით გადაწყვეტს.
მეორე მხრივ, როგორც ეკა კვირკველიამ ახსნა, სექსუალური იდენტობა შედარებით ფართო ცნებაა და განისაზღვრება გენდერული როლების, გენდერული იდენტობის, სექსუალური ორიენტაციისა და ქცევის კომბინაციით. ცალკეულად ბიოლოგიურ ან სოციალურ ფაქტორებზე არც ესაა დამოკიდებული — სექსუალური იდენტობის ჩამოყალიბებაში როლს ორივე თამაშობს.
“სქესობრივი იდენტობა შედარებით ფართო ცნება არის და განისაზღვრება შემდეგით: სექსუალური ორიენტაციით, გენდერული იდენტობით, დაბადებისას მიკუთვნებული სქესით, გენდერული როლებით და არამხოლოდ. იდენტობა არ არის სოციალური კონსტრუქცია, როგორიც არის გენდერი, და ის განსაზღვრავს, თუ როგორად ვგრძნობ და აღვიქვამ საკუთარ თავს შინაგანად. ეს შეიძლება იყოს ქალი, შეიძლება იყოს კაცი, არცერთი ან სხვა განსაზღვრება, რომელიც ძალიან დიდ სპექტრს მოიცავს. რაც შეეხება სექსუალურ ორიენტაციას, ის განსაზღვრავს ლტოლვას რომელიმე სქესის მიმართ ან, პირიქით, მის არარსებობას, მაგალითად, ასექსუალობა”. – აცხადებს ეკა კვირკველია.
ფენომენი, რომელსაც თარხან-მოურავი მამაკაცში ქალის თვისებების გამოვლენით ხსნის და შემდეგ ასევე ჰომოსექსუალობად მოიხსენიებს, კონკრეტულად გენდერული შეუსაბამობის (gender incongruence) სახელითაა ცნობილი. ეს ის მოვლენაა, როდესაც ადამიანის გენდერული იდენტობა მის ბიოლოგიურ სქესს არ ემთხვევა.
გენდერული შეუსაბამობა წარსულში დაავადებად ნამდვილად მიიჩნეოდა. მიუხედავად ამისა, 2019 წელს დაავადებათა საერთაშორისო კლასიფიკაციის მე-11 (ICD-11) გამოცემა გამოვიდა, რომელშიც იგი ფსიქიკურ დაავადებად აღარ კლასიფიცირდება. ნაცვლად ამისა, ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციამ (WHO) იგი “სექსუალური ჯანმრთელობის მდგომარეობად” ცნო და “სექსუალურ ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული მდგომარეობების” თავში შეიყვანა.
გარდა ამისა, არსებობს გენდერული დისფორიაც. ეს ტერმინი იმ სტრესსა და დისკომფორტს აღწერს, რომელიც გენდერული შეუსაბამობის მქონე ადამიანებს აწუხებთ ხოლმე. გენდერული დისფორია ფსიქიკურ აშლილობათა სადიაგნოსტიკო და სტატისტიკურ სახელმძღვანელოში, DSM-5-ში, ფსიქიკურ პრობლემად განიხილება — პრობლემაა არა სქესისა და გენდერის აცდენა, არამედ დისკომფორტი, რომელსაც იგი ადამიანში იწვევს.
ამ ეტაპზე თავად გენდერული შეუსაბამობის გამომწვევი კონკრეტული მიზეზი არაა დადგენილი, თუმცა წვლილი ბიოლოგიურ, ჰორმონულ, ფსიქოლოგიურ და სოციალურ ფაქტორებთან ერთად გენეტიკასაც მიუძღვის.
ტყუპებზე ჩატარებული კვლევით დგინდება, რომ გენდერულ შეუსაბამობაში გენეტიკა როლს მართლაც თამაშობს, თუმცა ამაზე პასუხისმგებელი კონკრეტული გენები გამოვლენილი არაა.
2008 წელს ერთ-ერთი კვლევის ფარგლებში ისიც შენიშნეს, რომ ტრანსგენდერ ქალებს ცისგენდერ კაცებზე ხშირად ჰქონდათ ანდროგენის (სასქესო ჰორმონი) რეცეპტორული გენის უფრო გრძელი ვერსია, ეს კი ტესტოსტერონთან შეკავშირების ეფექტიანობას ამცირებდა. მიუხედავად ამისა, ეს მიგნება მხოლოდ სუსტად მიუთითებს რაიმეზე.
თემაზე საუბრისას ბიოლოგიური სქესის საკითხიც აუცილებლად უნდა გავითვალისწინოთ. იგი საკმაოდ კომპლექსურია — როგორც კონსტანტინე ჩახუნაშვილი ხსნის, სქესი არაერთი სახის არსებობს: ქრომოსომური, ენდოკრინული, ცენტრალური ნერვული სისტემის, ფეტალური ჰორმონული, ასევე გარეგანი და შინაგანი გენიტალიებით განსაზღვრული.
“ბიოლოგიური ნაწილი რომ ავიღოთ მხოლოდ, პირველი, რაც ყველას ჰგონია მხოლოდ ეს, რომ არის ჩამონათვალი, არის ქრომოსომური სქესი, რაც იმას ნიშნავს, რომ გენეტიკურად ჩვენ გვაქვს X X ან X Y და ასე შემდგომ, სხვა ვარიაციები, რაც არსებობს, ასევე არსებობს ენდოკრინული სქესი, რომელიც განისაზღვრება იმ ჰორმონებით, რაც იწარმოება ჩვენ მიერ ორგანიზმში; ასევე არსებობს ფეტალური ჰორმონული სქესი, რომელიც განსაზღვრავს თვითონ მუცელშიდა ყოფნის პერიოდში რა ჰორმონები წარმოიქმნებოდა ბავშვში; ასევე მნიშვნელოვანია შინაგანი და გარეგანი გენიტალიები, ანუ სასქესო ორგანოები, და ცენტრალური ნერვული სისტემის მხრივ ჰიპოთალამური სქესი, რაც ასევე საკმაოდ მნიშვნელოვანია”. – განმარტავს კონსტანტინე ჩახუნაშვილი.
ბიოლოგიის კუთხით მნიშვნელოვანია აღინიშნოს ისიც, რომ არსებობს სქესობრივი განვითარების დაავადებებიც, რომლებიც არატიპურ სქესობრივ განვითარებას განაპირობებს. მაგალითად, ასეთია გენეტიკური მუტაციისაგან გამოწვეული დაავადება, სახელად მორისის სინდრომი (AIS): ამ დროს ადამიანი, რომელიც გენეტიკურად მამრია (ანუ ერთი X და ერთი Y ქრომოსომა აქვს), მამრობითი სასქესო ჰორმონების (ანდროგენები) მიმართ რეზისტენტულია. შედეგად ადამიანი გენეტიკურად კაცია, თუმცა ფიზიკურად ქალის მახასიათებლები აქვს. AIS-ის მქონე ბავშვთა უმრავლესობა თავს იმ გენდერს მიაკუთვნებს, რომლითაც იზრდება.
რომ შევაჯამოთ, საბოლოო ფენოტიპს, ანუ იმას, რასაც ვხედავთ, ბიოლოგიური ფაქტორების კომბინაცია გენდერის სოციალურ ასპექტებთან ერთად ქმნის.
-
რას ემსახურება ნანორობოტები და გენური ინჟინერია?
ნანორობოტები, ანუ ნანომასშტაბის რობოტები, ნამდვილად იქმნება სხვადასხვა სამედიცინო დანიშნულებით. ტექნოლოგია ახლა ვითარდება, თუმცა სამომავლოდ მედიცინის არაერთი ასპექტის შეცვლა შეუძლია. ამას ამჟამინდელი მიღწევებიც მოწმობს.
2021 წელს ექსპერიმენტის ფარგლებში მეცნიერებმა შეძლეს და ნანორობოტების მეშვეობით პაციენტის ორგანიზმში სიმსივნური უჯრედები გაანადგურეს. ეს რობოტებმა უჯრედებში სპეციალური მედიკამენტის შეყვანით გააკეთეს. შექმნილა ნანორობოტთა ერთგვარი არმიაც, რომლებითაც შესაძლებელია, კბილის ფესვის ღრუში არსებულ რბილობს ვუმკურნალოთ — ნანობოტები ძნელად მისადგომ არხებში აღწევს და იქ მობინადრე ბაქტერიებს მაღალი ტემპერატურით ხოცავს.
უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ გასულს წელს ნანონაწილაკების მეშვეობით ამერიკული კომპანიის, Verve Therapeutics-ის, მეცნიერებმა ადამიანს გენის მაკორექტირებელი CRISPR ინიექცია გაუკეთეს, რათა ღვიძლის უჯრედთა დნმ-ის ერთი მონაკვეთი სისხლში საზიანო ქოლესტერინის შესამცირებლად შეეცვალათ.
მეორე მხრივ, არ მოიპოვება ინფორმაცია რაიმე ლაბორატორიის შესახებ, რომელმაც კონკრეტულ გენეტიკურ მუტაციას მიაკვლია, ახლა კი ნანორობოტებზე სექსუალური ორიენტაციისა თუ გენდერული იდენტობის შეცვლის მიზნით მუშაობს.
ამრიგად, საფუძვლიანია ვიფიქროთ, რომ ნანოტექნოლოგიები და გენური ინჟინერია დროთა განმავლობაში უფრო და უფრო მეტ წარმოუდგენელ რამეს გახდის შესაძლებელს. მიუხედავად ამისა, ლგბტქ+ საკითხებთან დაკავშირებით გენეტიკის დარგში არ არსებობს საკმარისი ცოდნა იმისათვის, რომ ნანოტექნოლოგიები სექსუალური ორიენტაციისა თუ გენდერული იდენტობის შესაცვლელად შევქმნათ — ამისათვის არამხოლოდ სპეციალური ნანორობოტების დამზადება, არამედ ისეთი გენეტიკური ფაქტორის აღმოჩენაც იქნება საჭირო, რომლის არსებობაზეც ამ ეტაპზე ბევრი არაფერი მეტყველებს.
მოამზადა მარიამ რამაზაშვილმა
მითების დეტექტორის ლაბორატორია
სტატია Facebook-ის ფაქტების გადამოწმების პროგრამის
იხ. მასალის შესწორების დეტალური ინსტრუქცია.
იხ. გასაჩივრების დეტალური ინსტრუქცია.
