12-13 ნოემბერს ფეისბუქ მომხმარებლებმა (1,2,3,4,5,6) ფილიპინებში გარდაცვლილი ბავშვების შესახებ ალ-ჯაზირას სიუჟეტის ნაწყვეტი გაავრცელეს. ზოგიერთმა ფეისბუქ მომხმარებელმა აღნიშნული სიუჟეტიდან სქრინშოთები გამოაქვეყნა (1,2). ყველა პოსტის აღწერაში აღნიშნულია, რომ ფილიპინებში 160 ბავშვი ვაქცინაციას ემსხვერპლა.
ინფორმაცია, რომ ფილიპინებში 160 ბავშვი ვაქცინაციას ემსხვერპლა, მტკიცებულებების გარეშე ვრცელდება და ანტივაქსერულ განწყობების დათესვას ისახავს მიზნად. ფილიპინების სახალხო დამცველის გამოძიებას სამეცნიერო მტკიცებულება, რომ დენგეს ცხელების საწინააღმდეგო ვაქცინას ბავშვების გარდაცვალებასთან კავშირი ჰქონდა, არ წარმოუდგენია. არსებობს ვარაუდი, რომ ვაქცინას, შესაძლოა დენგეს ცხელების მიმდინარეობა გაემწვავებინა იმ პაციენტებში, ვისაც დაავადება გადატანილი არ აქვს, თუმცა ვაქცინას აშშ-ის საკვებისა და წამლის ადმინისტრაციისა და ევროპის წამლის სააგენტოს ლიცენზიები აქვს მინიჭებული და მისი გამოყენება რეკომენდებულია იმ პირებისთვის, რომლებსაც ვირუსი ერთხელ უკვე გადატანილი აქვთ.
გავრცელებული ვიდეო ალ-ჯაზირას ინგლისურენოვანი სიუჟეტიდანაა ამოჭრილი, რომელიც 2016 წელს ფილიპინებში დენგეს ვირუსის გავრცელებასა და Dengvaxia-ს ვაქცინისადმი გაჩენილი უნდობლობის მიზეზებს აღწერს. ფეისბუქზე გავრცელებულ პოსტებში არ არის დასახელებული არც კონკრეტული ვაქცინა და არც ბავშვების გარდაცვალების პერიოდი.
დენგეს ვირუსის საწინააღმდეგო ვაქცინა Dengvaxia Sanofi Pasteur-ის (ფრანგული ფარმაცევტული კომპანია Sanofi-ს ნაწილი) მიერ არის წარმოებული, რომელიც ფილიპინებში 2016 წელს შეიტანეს და ამავე წელს მისი გამოყენებით 830,000-მდე ბავშვი აცრეს. ამ პერიოდში Dengvaxia 20 სხვა ქვეყანაშიც იყო ლიცენზირებული, ასევე არსებობდა მსოფლიო ჯანდაცვის ორგანიზაციის რეკომენდაცია ვაქცინის გამოყენების შესახებ ისეთ რეგიონებში, სადაც დენგეს ცხელება ენდემიას წარმოადგენდა (ამ ტერიტორიაზე მუდმივად გვხვდებოდა).
2017 წლამდე ვაქცინისადმი მოსახლეობის ნდობა საკმაოდ მაღალი იყო. ამ წელს Sanofi-მ განახლებული კვლევების შედეგები გამოაქვეყნა, რომლის მიხედვითაც, არსებობდა შესაძლებლობა, რომ სერონეგატიურ მოზარდებში, ანუ მათში, ვისაც წარსულში დენგეს ვირუსი არ შეხვედრია, ვაქცინის გამოყენებას ვირუსის მიმდინარეობა გაერთულებინა. ამის შემდეგ კომპანია ვაქცინის გამოყენების რეკომენდაციას მხოლოდ იმ პირებზე გასცემს, რომლებმაც წარსულში ვირუსი უკვე გადაიტანეს.
როგორც წესი, პირველად შეხვედრილი დენგეს ცხელება შედარებით მარტივი გადასატანია, ხოლო ხელახალი ინფიცირების შემთხვევები გაცილებით რთულად მიმდინარეობს. ვაქცინა ადამიანს სწორედ მეორედ ინფიცირებისგან გამოწვეული გართულებებისგან და გარდაცვალებისგან იცავს.
მეცნიერთა ნაწილის მოსაზრებით, აცრილ ბავშვებში გამოვლენილი დაავადების რთული ფორმები ანტისხეულებზე დამოკიდებულების გაძლიერებამ (ADE) გამოიწვია. დენგეს ცხელების მკვლევარის, სკოტ ჰოლსტედის მიხედვით, Dengvaxia-ს კლინიკური კვლევის მესამე ეტაპზე უკვე შეინიშნებოდა ტენდენცია, რომ ბაშვებს, რომლებსაც აცრამდე დენგე გადატანილი არ ჰქონდათ, აცრიდან 12 თვემდე ვადაში შეხვედრილი ვირუსი უფრო რთულად გადაჰქონდათ, ვიდრე მათ, ვისაც აცრამდე ვირუსი ერთხელ უკვე გადატანილი ჰქონდათ.
მიუხედავად იმისა, რომ კვლევის მესამე ეტაპში მონაწილე 35,000-მდე მოზარდიდან სერონეგატიულ მოზარდებში ვაქცინის ეფექტურობა ნაკლები იყო, ვიდრე სეროპოზიტიურებში, მიღებული შედეგები მაინც ჯდებოდა მოთხოვნილ სტანდარტებში, შესაბამისად, კომპანიას ამ მიმართულებით პრობლემა არ შექმნია. აღსანიშნავია ისიც, რომ კვლევაში დენგეს ცხელებით გარდაცვალების ფაქტები არ დაფიქსირებულა (1,2).
რაც შეეხება დამატებით კვლევებს, რომლებიც კომპანიამ ვაქცინის გავრცელების შემდეგ ჩაატარა, Sanofi Pasteur-ის წარმომადგენლის განცხადებით, მისი მიზანი არა ADE-ს ეფექტის კვლევა, არამედ ვაქცინის ეფექტურობის განსაზღვრა იყო მოსახლეობის ორ ჯგუფში – ვისაც ვაქცინაციამდე ცხელება გადატანილი ჰქონდა და ვისაც აცრამდე ვირუსი არ გადაუტანია. კვლევამ აჩვენა, რომ გრძელვადიან პერსპექტივაში, ვაქცინა ეფექტურია იმ პირებისთვის, ვისაც დენგეს ცხელება უკვე გადატანილი აქვს, ხოლო მათ შემთხვევაში, ვისაც ვირუსი ჯერ არ შეხვედრია, ვაქცინამ შესაძლოა შემდგომში შეხვედრილი დაავადების უფრო მძიმე მიმდინარეობა გამოიწვიოს.
ქვეყნების უმეტესობამ, სადაც ვაქცინა გამოიყენებოდა, განახლებული რეკომენდაციების შესაბამისად, იმ პირების აცრა გააგრძელა, რომლებსაც დენგეს ცხელება წარსულში გადატანილი ჰქონდათ. განსხვავებული იყო ფილიპინების შემთხვევა, სადაც მცდარი ინფორმაცია ვაქცინის სანდოობასთან დაკავშირებით სწრაფად გავრცელდა. რამდენიმე დღეში მთავრობამ ოფიციალურად შეწყვიტა დენგეს ცხელების საწინააღმდეგო ვაქცინაციის პროგრამა, რამაც კიდევ უფრო გააძლიერა სკეპტიციზმი Dengvaxia-ს მიმართ და იმ მშობლებში, რომელთა ბავშვებიც ამ ვაქცინით უკვე აცრილი იყვნენ, პანიკა გამოიწვია.
ფილიპინების სახალხო დამცველის აპარატმა (Public Attorney’s Office – PAO) თემის ირგვლივ საკუთარი გამოძიება დაიწყო და 160 ბავშვის გარდაცვალების შემთხვევის შესწავლის შედეგად დაადგინა, რომ მათ სიკვდილს ხელი ვაქცინამ შეუწყო, თუმცა ამ მტკიცების დამადასტურებელი მეცნიერული საბუთი აპარატს არ წარმოუდგენია.
2019 წლის მარტში ფილიპინების ჯანდაცვის დეპარტამენტმა განაცხადა, რომ მათ საკმარისი მტკიცებულებები ჰქონდათ ერთი მხრივ Sanofi-ს წარმომადგენლების, ხოლო მეორე მხრივ ფილიპინელი ჯანდაცვის მაღალჩინოსნების, მათ შორის ყოფილი ჯანდაცვის მინისტრის დანაშაულის დასამტკიცებლად. თუმცა, მეცნიერთა ჯგუფმა, რომელიც ვაქცინასა და ბავშვების გარდაცვალებას შორის კავშირს ეძებდა, საკმარისი მტკიცებულებები ვერ წარმოადგინა.
მზარდი ანტივაქსერული განწყობების ფონზე ფილიპინებში სხვა ვაქცინების გამოყენების მაჩვენებლებიც შემცირდა, რამაც შემდეგ წლებში წითელას, ადამიანის პაპილომა ვირუსის და სხვა დაავადებების ფართო გავრცელება გამოიწვია.
განსაკუთრებით თვალსაჩინო იყო წითელას შემთხვევების საგრძნობი მატება 2018 წლიდან. მხოლოდ 2019 წელს დაავადებას 600-ზე მეტი ადამიანის სიცოცხლე ემსხვერპლა.
ამჟამად ფილიპინების მთავრობა სხვადასხვა საერთაშორისო ორგანიზაციის დახმარებით ცდილობს მოსახლეობაში გეგმიური ვაქცინების მიმართ ნდობა აღადგინოს და იმუნიზაციის დამაკმაყოფილებელ მაჩვენებელს მიაღწიოს.
Dengvaxia დღემდე რჩება ერთადერთ დენგეს ცხელების საწინააღმდეგო ვაქცინად, რომელსაც ამერიკის საკვებისა და წამლის ადმინისტრაციისა (FDA) და ევროპის წამლის სააგენტოს (EMA) ლიცენზიები აქვს. ორივე შემთხვევაში, ვაქცინის გამოყენება რეკომენდებულია იმ პირებისთვის, რომლებმაც წარსულში დენგეს ცხელება უკვე გადაიტანეს.
სტატია Facebook-ის ფაქტების გადამოწმების პროგრამის ფარგლებში მომზადდა. მასალებზე, რომელიც ამ სტატიის საფუძველზე Facebook-მა შესაძლოა, სხვადასხვა შეზღუდვა აამოქმედოს. შესაბამისი ინფორმაცია იხილეთ ამ ბმულზე. ჩვენი შეფასების გასაჩივრების და შესწორების შესახებ ინფორმაცია ხელმისაწვდომია ამ ბმულზე.
იხ. მასალის შესწორების დეტალური ინსტრუქცია.
იხ. გასაჩივრების დეტალური ინსტრუქცია.
